مجازات های جایگزین حبس

مجازات های جایگزین حبس: (ماده 64 قانون آیین دادرسی کیفری)

 

مجازات های جایگزین حبس عبارتند از:

1-دوره مراقبت (ماده 83 قانون مجازات اسلامی)

2-خدمات عمومی رایگان (ماده 84 قانون مجازات اسلامی)

3-جزای نقدی (ماده 85 قانون مجازات اسلامی)

4-جزای نقدی روزانه (ماده 86 قانون مجازات اسلامی)

5-محرومیت از حقوق اجتماعی (مذکور در ماده 26 قانون مجازات اسلامی) (ماده 87 قانون مجازات اسلامی)

 

شرایط اعمال مجازات های جایگزین حبس مذکور در ماده 64:

1-گذشت شاکی خصوصی

2-احزار جهات تخفیف (ماده 38 قانون مجازات اسلامی)

3-ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن

4-ملاحظه ی آثار ناشی از جرم

5-ملاحظه ی سن، مهارت، شخصیت و سابقه ی جرم

6-ملاحظه وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال

 

نکته: دادگاه نمی تواند به بیش از دو نوع از مجازات های جایگزین حبس حکم دهد

نکته: دادگاه باید در ضمن حکم به سنخیت و تناسب مجازات مورد حکم با شرایط و کیفیات مقرر در ماده 64 تصریح کند. (ماده 65 قانون مجازات اسلامی)

 

موارد اعمال مجازات های جایگزین حبس:

1-در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها 3 ماه حبس باشد الزامی است.

2-در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها 3 ماه و یک روز تا 6 ماه حبس باشد الزامی است مگر اینکه به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه ی محکومیت کیفری به شرح زیر باشند و از مدت اجرای آن 5 سال نگذشته باشد (ماده 66 قانون مجازات اسلامی) :

الف) بیش از یک فقره سابقه ی محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری

ب) یک فقره سابقه ی محکومیت قطعی به حبس بیش از 6 ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه

3-در جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها بیش از 6 ماه تا یکسال حبس باشد اختیاری است مگر در صورت وجود شرایط ممنوعیت ماده 66 که اعمال مجازات جایگزین حبس ممنوع است. (ماده 67 قانون مجازات اسلامی)

4-در جرایم غیر عمدی با مجازات حبس دو سال و کمتر از آن الزامی است.

5-در جرایم غیرعمدی یا مجازات حبس بیش از دو سال اختیاری است.(ماده 68 قانون مجازات اسلامی)

6-در جرایمی که نوع یا میزان تعزیر آن ها در قانون موضوعه تعیین نشده است الزامی است. (ماده 69 قانون مجازات اسلامی)

 

موارد ممنوعیت اعمال مجازات های جایگزین حبس:

1-در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور (ماده 71 قانون مجازات اسلامی)

2-در جرایم عمدی با حداکثر مجازات قانونی 3 ماه و یک روز و تا 6 ماه حبس یا حداکثر مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا یکسال حبس که محکوم سابقه ی محکومیت به جرایم عمدی با مجازات های ذیل را داشته و از اجرای آن 5 سال نگذشته باشد.

الف) بیش از یک فقره، سابقه ی محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری

ب) یک فقره سابقه ی محکومیت قطعی به حبس بیش از 6 ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

3-در جرایم عمدی متعدد اگر مجازات قانونی حداقل یکی از آن ها بیش از 6 ماه حبس باشد. (ماده 72 قانون مجازات اسلامی)

4- در جرایم عمدی با مجازات قانونی بیش از یک سال که با احزار جهات تخفیف به کمتر از یکسال تقلیل یافته باشد. (ماده 73 قانون مجازات اسلامی)

5-در جرایم عمدی با حداکثر مجازات قانونی بیش از یکسال

 

نکته: همراه بودن سایر مجازات ها حبس مانع صدور حکم به مجازات جایگزین حبس نیست. (ماده 75 قانون مجازات اسلامی)

نکته: در مورد مجازات های جایگزین حبس معیار تعیین صلاحیت و تجدید نظر خواهی مجازات قانونی جرم ارتکابی است. (ماده 76 قانون مجازات اسلامی) ( تبصره 1 ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری )

نکته: دادگاه ضمن تعیین مجازات جایگزین حبس مدت مجازات جایگزین حبس را نیز تعیین می کند تا در صورت تعذر اجرای مجازات جایگزین حبس، تخلف از دستور ها و یا عجز از پرداخت جزای نقدی، مجازات حبس اجرا شود. (ماده 70 قانون مجازات اسلامی)

نکته: قاضی اجرای احکام می تواند با توجه به وضعیت محکوم و شرایط و آثار اجرای حکم، پیشنهاد تشدید، تخفیف، تبدیل یا توقف موقت مجازات مورد حکم را به دادگاه صادرکننده ی رای پیشنهاد دهد. (ماده 77 قانون مجازات اسلامی)

نکته: محکوم در طول دوره ی محکومیت به مجازات جایگزین حبس باید تغییراتی نظیر تغییر شغل و محل اقامت را که مانع یا مخل اجرای حکم باشد به قاضی اجرای احکام اطلاع دهد (ماده 78 قانون مجازات اسلامی) (ضمانت اجرای این ماده، ماده 81 قانون مجازات اسلامی باشد)

نکته: اگر دادگاه احراز نماید که رفتار محکوم حاکی از اصلاح اوست می تواند با پیشنهاد قاضی اجرای حکم برای یکبار بقیه ی مدت مجازات را تا نصف آن تقلیل دهد. (ماده 80 قانون مجازات اسلامی)

 

ضمانت اجرای مجازات های جایگزین حبس:

1-اگر محکوم از دستورات تخلف کند (ماده 81 قانون مجازات اسلامی)

مرتبه اول: با پیشنهاد قاضی اجرای احکام و رای دادگاه یک چهارم تا یک دوم به مجازات مورد حکم افزوده می شود.

مرتبه دوم: با تکرار تخلف مجازات حبس اجرا می گردد.

2-اگر محکوم با رفتار عمدی خود مانع اجرای مجازات جایگزین حبس گردد، مجازات حبس اجرا می گردد. (ماده 82 قانون مجازات اسلامی)

 

انواع مجازات های جایگزین حبس: (ماده 83 قانون مجازات اسلامی)

 

1-دوره مراقبت: دوره ای که طی آن محکوم، به حکم دادگاه و تحت نظارت قاضی اجرای احکام به انجام یک یا چند مورد از دستورهای مندرج در تعویق مراقبتی (ماده 43 قانون مجازات اسلامی) به شرح زیر محکوم می گردد.

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر 3 ماه حبس - تا 6 ماه

ب) در جرایم با مجازات سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – 6 ماه تا یکسال

ج) در جرایمی که نوع و میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – 6 ماه تا یکسال

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا یک سال حبس – 1 سال تا 2 سال

ه) در جرایم غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – 2 سال تا 4 سال

 

2-خدمات عمومی رایگان: خدماتی که با رضایت محکوم (در صورت عدم رضایت وی مجازات حبس اجرا می گردد) برای مدت معین و تحت نظارت قاضی اجرای احکام به شرح زیر مورد محاکمه و اجرا قرار می گیرد. (ماده 84 قانون مجازات اسلامی)

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر 3 ماه حبس – تا 270 ساعت خدمات عمومی رایگان

ب) در جرایم با مجازات قانونی سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – 270 تا 450 ساعت

ج) در جرایمی که نوع و میزان آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – 270 تا 540 ساعت

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – 540 تا 1080 ساعت

ه) در جرایم غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – 1080 تا 2160 ساعت

 

نکته: ساعات ارائه خدمات عمومی در روز نباید مانع امرار معاش متعارف محکوم گردد.

 

 ساعات ارائه خدمات عمومی (تبصره 1 ماده 84 قانون مجازات اسلامی) (تبصره 1 ماده 89 قانون مجازات اسلامی) :

• برای افراد شاغل – حداکثر 4 ساعت در روز
• برای افراد غیر شاغل – حداکثر 8 ساعت در روز
• برای افراد زیر 18 سال – حداکثر 4 ساعت در روز

 

نکته: قاضی اجرای احکام می تواند بنابه وضع جسمانی، نیاز به خدمات پزشکی، محدودیت خانوادگی و مانند این ها، انجام خدمات عمومی را برای یک بار در طول دوره به مدت حداکثر 3 ماه به تعویق اندازد یا تبدیل مجازات را به قاضی دادگاه صادرکننده حکم و پیشنهاد دهد.

 

3-جزای نقدی روزانه: (ماده 85 قانون مجازات اسلامی)

عبارت است از یک هشتم  تا چهارم درآمد روزانه محکوم که به شرح زیر مورد حکم قرار می گیرد  و با نظارت اجرای احکام وصول می گردد. (در پایان هر ماه ظرف 10 روز مجموع جزای نقدی روزانه آن پرداخت می گردد.)  

 

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر سه ماه حبس – تا 180 روز جزای نقدی

ب) در جرایم با مجازات قانونی سه ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – 180 روز تا 360 روز

ج) در جرایمی که نوع و میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – 180 روز تا 360 روز

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – 360 تا 720 روز

ه) در جرایم غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – 720 روز تا 1440 روز

 

4-جزای نقدی: (ماده 86 قانون مجازات اسلامی)

 

میزان جزای نقدی جایگزین حبس به شرح زیر است:

الف) در جرایم با مجازات قانونی حداکثر سه ماه حبس – تا 9 میلیون ریال جزای نقدی

ب) در جرایم با مجازات قانونی 3 ماه و یک روز تا 6 ماه حبس – از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال

ج) در جرایمی که نوع و میزان تغریر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است – از 9 میلیون ریال تا 18 میلیون ریال

د) در جرایمی با مجازات قانونی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس – از 18 میلیون ریال تا 36 میلیون ریال

ه) در جرایمی غیر عمدی با مجازات قانونی بیش از یکسال حبس – از 36 میلیون ریال تا 72 میلیون ریال

 

5-محرومیت از حقوق اجتماعی: (مذکور در ماده 26 قانون مجازات اسلامی)  

 

نکته: قاضی می تواند ضمن حکم به محکومیت به مجازات های جایگزین حبس، محکوم را به یک یا چند مجازات تبعی یا تکمیلی نیز محکوم نماید که این مجازات ها نباید بیش از 2 سال باشد. (ماده 87 قانون مجازات اسلامی)